Деревня Кошлауч (Кушлавыч) – родина Тукая

В предыдущей статье мы писали о посещении Кочующими деревни Кошлауч (Арский район), где родился наш классик и литературный гений – Габдулла Тукай!

А также стоит напомнить, что у Завхоза Кочующих – Ильнура Файзрахманова – отец Закария Файзрахманов также родился в этой же деревне, и уже давно хотел туда съездить!!!

Тем более, каждый знает, что в глухой татарской (и марийской) деревне все жители между собой хоть дальние, но родственники! А это означает, что и наш Завхоз также родственник знаменитого поэта и писателя! Таким образом, Кочующие имеют в своём составе потомка рода Тукаевых!

Немного информации про деревню Кошлауч:

Кушлауч, Кошлауч (тат. Кушлавыч) — татарская деревня в Арском районе Татарстана. Известно тем, что в деревне родился татарский поэт Габдулла Тукай.

Расположено в 24 км к северо-востоку от районного центра Арска.

Основано в период Казанского ханства.

19 вв. жители относились к категории гос. крестьян. Занимались земледелием, разведением скота, пчел-вом.

В нач. 20 в. в К. функционировали мечеть, медресе, ветряная мельница, кузница, 2 постоялых двора, 2 мелочные лавки.

В этот период земельный надел сел. общины составлял 1260,4 дес.

До 1920 деревня входила в Больше-Менгерскую вол. Казанского у. Казанской губ.

С 1920 в составе Арского кантона ТАССР. С 10.8.1930 в Тукаевском, с 25.3.1938 в Атнинском, с 12.10.1959 в Тукаевском, с 1.2.1963 в Арском р-нах.

Число жит.: в 1782 - 89 душ муж. пола; в 1859 - 730, в 1897 - 802, в 1908 - 798, в 1920 - 693, в 1926 - 682, в 1938 - 669, в 1949 - 347, в 1958 - 268, в 1970 - 208, в 1979 - 189.

В 1989 году проживало 137 человек, в 2000—151 (татары).

Имеются начальная школа, клуб.

Работает Молокозавод мощностью 10 тонн/сутки.

Достопримечательности - Дом-музей Габдуллы Тукая.

Входит в официальный маршрут Тукая, входящий в культурную программу организации Универсиады в Казани.

Деревня расположена на речке. Красная, в 24 км к С.-З. от  г. Арск.

Впрочем речушка очень напоминает большой ручей.

Вокруг настоящая сельская природа – Кошлауч и окрестности!

В первую очередь мы посетили деревенское кладбище деревни Кошлауч.

Мечеть в деревне Кошлауч

Бюст Габдуллы Тукая и библиотека в деревне Кошлауч

Музей Габдуллы Тукая   в деревне Кошлауч

Дом-музей семьи Тукаевых

Адрес: 422756, Республика Татарстан, Арский р-он, д. Кошлауч.

Проезд: Поезд "Арск-Казань", автобус "Кошлауч"

Режим работы:* Ежедневно с 8.00 до 16.00, кроме понедельника

Интернет:     www.museum.ru/M2666 - официальная страница

 Памятные даты и ежегодные мероприятия:

    дата основания - 01.01.1995

    дата открытия   - 24.05.1996

    18 мая - Международный день музеев

    6 июня - День рождения А.С. Пушкина

    1 октября - День пожилого человека

    26 апреля - День рождения Габдуллы Тукая.

Описание:

 Дом-музей семьи Тукаевых создан на родине великого татарского поэта Г.Тукая. Музей располагается в восстановленной усадьбе муллы Мухаметгарифа. Экспозиция представляет родительский дом будущего поэта, его внутреннее мироустройство.

    На мужской половине дома, которая имеет вид сельского медресе (школы), особый акцент делается на то, что Г. Тукай по отцовской и материнской линии происходил из мулл. По линии отца известно семь поколений мулл.

    Женская половина дома - это мир матери, традиционный образ сельского татарского дома, где многое делалось умелыми женскими руками. В экспозиции находятся личные вещи матери поэта. Действующая печь создает настроение домашнего очага.

    Большой раздел посвящен жизни Г.Тукая, его становлению как человека, гражданина, поэта.

Здание(я):

 Воссоздана изба сельского муллы. Реконструированы заново приусадебные постройки: баня, клеть. 

 Основные экскурсии:

    Жизнь и творческая деятельность Г.Тукая.

    Деревня Кушлавуч - родина Тукая.

    В медресе.

Основные должностные лица:*

    Заведующий: Мухаметшина Лейла Мунировна, тел. (266) 2-2735

Адрес дирекции:

    422756, Республика Татарстан, Арский р-он, д. Кошлауч

Даты открытия и основания:

    основан: 01.01.1995

    открыт: 24.05.1996

Площади организации:

    экспозиционно-выставочная 85м2

    временных выставок 35м2.

Среднее кол. посетителей в год:

    2500

Организации партнеры:

    Литературно-мемориальный комплекс Габдуллы Тукая - M1818

    Арский музей литературы и искусства - M2665

Единиц хранения:

    более 500, из них 420 предметов основного фонда

Наиболее ценные (уникальные) коллекции:

    Мемориальные предметы (личные вещи матери поэта) - 3 ед.

    Коллекция картин худ. М.К.Мавровской - 14 ед.

    Фотографии и книги Г.Тукая - 46 ед.

    Коллекция редких книг XIX в. - 22 ед.

    Архив писателя Анаса Галиева, уроженца села Кошлауч - 40 ед.

        А ЗА СТЕКЛОМ САМЫЕ ЦЕННЫЕ ЭКСПОНАТЫ - ПОСУДА МАТЕРИ ГАБДУЛЛЫ ТУКАЯ     

Вот такие удивительные коврики для намаза (намазлык) вышивали мастерицы деревни Кошлауч

                   А здесь памятник павшим войнам в Великую Отечественную войну       

Дополнительная информация на татарском языке:

Тарих

Авыл атамасы тарихи-географик, географик-статистик чыганакларда еш очрый. Алат юлы өстендәге бу авыл Казан ханлыгы чоры авыллары исемлегендә искә алына. 1676 елның 24 июль датасы белән авыл атамасы И. П. Ермолаев хезмәтендә теркәлгән.

Д. А. Корсаков җыентыгында Кушлавыч авылы чишмә янына утырган дип телгә алына. Анда 89 йомышлы татар яшәгән. Шунда ук Кушлавыч пүчинкәсе дә искә алына, анда 18 йомышлы татар теркәлгән. 1761 —1866 елларда үткәрелгән Генераль ызанлау мәгълүматларыннан күренгәнчә, Кушлавыч авылында һәм Кушлавыч пүчинкәсендә йомышлы татарлар яшәгән. А. Артемьев китабыннан күренгәнчә, Кушлавычның 86 хуҗалыгында 384 ир-ат һәм 356 хатын-кыз исәпкә алынган, авылда мәчет эшләгән. Кушлавыч авылы турында Н. Н. Вечеслав (1878) мондый мәгълүмат бирә: «Чишмә суы һәм коры чокыр янына утырган Кушлавыч авылындагы 121 йортта 368 ир-ат һәм 342 хатын-кыз көн күргән. Анда бер агач мәчет, кибет һәм тимерче алачыгы булган». Кушлавыч авылы И. А. Износков китабында телгә алына. Анда 120 хуҗалык булып, ислам динендәге 411 ир-ат, 383 хатын-кыз яшәгән. Халык умартачылык белән шөгыльләнгән. 1898 елгы исемлектә Кушлавыч авылында татарлар яши дип искә алына. К. П. Берстель мәгълүматларына караганда, авылда барлыгы 798 татар кешесе яшәгән.

Кушлавыч, Югары Сәрдә һәм Урта Сәрдә авыллары июнь аеның 17—20 көннәрендә Сәрдә җыенын бәйрәм иткәннәр. Җыенны икенче төрле Кушлавыч дип тә атаганнар.

Олы буын вәкилләре сөйләвенә караганда, борын заманнарда авыл урынына ике кеше килгән. Аларның берсе елганың бер як ярына, икенчесе икенче як ярына йорт торгызган. Тора-бара бер-берсенә бик нык охшаган ике урам барлыкка килгән һәм, шуннан чыгып, авылны Кушлавыч дип атаганнар.

Авыл тирәсендә элек урманнар булган, моны елга-инеш атамалары раслый: Каенлы елгасы тирәсендә каеннар; Ылыс елгасы нында чыршы, нарат агачлары; Баланлы елгасы тирәсендә - баланнар үскән.

Авыл тау башына салынган. Ул Красна елгасының ике ярына урнашкан һәм ике зур урамнан тора. Исемнәре:

Элек авыл бик зур булган, урамнары күп булган.

Авылда Питрән чишмәсе һәм коесы, Котый, Тукай чишмәләре бар.

Атаклы кешеләр

Габдулла Тукай (1886 - 1913) — татар халкының бөек шагыйре

Әнәс Галиев (1926 - 1996) — шагыйрь һәм прозаик.

                         РОДОМ  ИЗ  ЭТОЙ ЖЕ  ДЕРЕВНИ  ТАТАРСКИЙ ПОЭТ И ПРОЗАИК  АНАС  ГАЛИЕВ            

Габдулла Тукай

Кушлавыч авылында 1886 елның 14 (26) апрелендә татар халкының бөек шагыйре Габдулла Тукай дөньяга килә. Аның әтисе, указлы мулла Мөхәммәтгариф Мөхәммәтгали улы Тукаев (1824—1886), Кышкар мәдрәсәсен тәмамлый. 1886 елның август ахырында вафат була. 1890 елда шагыйрьнең әнисе Мәмдүдә Балтач районы Саена Пүчинкәсе авылы мулласына кияүгә чыга һәм улын үзе белән ала.

1955 елда Кушлавычта шагыйрьнең бронзадан эшләнгән бюсты куела (скульптор — И. А. Новоселов). 1976 елда Тукайга багышланган музей ачыла.

Бу тирәләрдә элек урман булганлыгы елга-инеш атамаларыннан күренә. Каенлы елга тирәсендә, билгеле инде, каеннар үскән. Ылыс елгасы исеме елга буенда чыршы, нарат агачлары күп җыелып үскәнгә бирелгән. Баланлы елга атамасының да килеп чыгышы бик аңлаешлы.

Кушлавыч авылы табигатьнең матур урынына, Габдулла Тукай язганча, тау башына салынган. Ул Краена суының ике ярына урнашкан һәм ике зур урамнан тора. Исемнәре: Аргы як һәм Бирге як. Элек авыл бик зур булган, урамнарын Эш урамы, Тегәрҗеп урамы, Түбән оч, Югары оч, Чүлмәк атавы дип йөрткәннәр. Хәзерге вакытта шулардай Чүлмәк атавы гына сакланып калган. Ул авыл читендә, тау башында. Элек бу атауда яшәгән халык чүлмәк ясаган. Кызыл балчык ала торган урыннары әле дә билгеле. Бу атауда сугышка кадәр 25 хуҗалык яшәгән, ә хәзер 4 хуҗалык калган. Авылның Бирге як урамын сусыз, коры елга кисә, ул Тимерче елгасы дип атала, чөнки елга башланган урында тимерче алачыгы булган. Авыл эчендә Питрән чишмәсе һәм коесы бар. Чардуган елгасының исеме бу елга янына бер юлчының күмелгән булуына бәйле. Җырлы елга ташларга бәрелеп, моңлы авазлар чыгарып акканга шулай йөртелә. Кишет елгасы шул исемдәге авыл ягыннан агып килгәне өчен аталган. Баткак елганың исеме ян-ягында сазламык, юеш булып торганга әйтелгән. Авыл басуыннан Сыер, Үгез, Кече су елгалары ага.

Авылда, тау астында Тукай чишмәсе дип аталган чишмә бар. Бу атама Габдулла Тукайга нисбәтән бирелгән. Авылда тагын Котый чишмәсе бар. Аны Хөснетдин исемле кеше карап һәм чистартып торган. Халык Хөснетдин исемен кыскартып Котый дип атап йөртә икән. Авыл кырыендагы болынлыкны Яшелчә бакчасы дип йөртәләр, элек анда бакча булган. Казан арты районнарының төньяктарак урнашкан һәр авылында диярлек чирмеш, әкәйләр белән бәйләнешле атамалар бар. Кушлавыч авылында да чирмеш каберләре дип аталган урыннар халык хәтерендә саклана. Авыл зиратында Габдулла Тукай әтисенең кабере бар. Авыл халкы кабергә таш куйган, чардуган корган, аны даими карап торалар.

ИСТОЧНИК ФОТО И ИНФОРМАЦИИ:

 _